De Romantiek is een kunststroming die zich -opnieuw- richt op de natuur. Haar hoogtepunt ligt van ongeveer 1780-1840.
Schilders werken naar de natuur, die als groots en soms bedreigend wordt ervaren. Zij laten zich echter ook leiden door gevoel, fantasie, verbeelding, het onderbewuste, en het raadselachtige. Bomen zijn vaak kolossaal en grillig en ogen oeroud. De mensfiguren zijn klein en nederig.
Nederlandse schilders uit deze tijd voelen zich mede geïnspireerd door de Hollandse landschapsschilders uit de 17e eeuw.

Hiernaast: Barend Koekkoek (1803-1862):
Eikenbos.

Theodore Rousseau; Landschap bij Barbizon, ca. 1850.

Anton Mauve: 'Boerin met schapen'.

De Larense School was een groep schilders die elkaar troffen in Laren in het Gooi (ca. 1870-1920). Zij waren vooral geïnteresseerd in landelijke taferelen, waarbij de natuur en de mens daarin centraal staan.
Zij voelden zich geïnspireerd door de schilders die tezamen de School van Barbizon vormden.

Anton Mauve (1838-1888) was een belangrijke vertegenwoordiger van de Larense School.

Dit filmpje komt rechtstreeks van Youtube.

"Op de grote, stille heide" is een 'loflied' dat dateert van rond 1880 en door vele generaties scholieren is gezongen. (Pieter Louwerse, dichter; Johannes Worp, componist). Hieronder het eerste couplet (van drie).

Op de groote, stille heide
dwaalt de herder eenzaam rond
wijl de witgewolde kudde
trouw bewaakt wordt door den hond.
En, al dwalend ginds en her,
denkt de herder: "Och, hoe ver,
hoe ver is mijn heide,
hoe ver is mijn heide, mijn heide!"

Linnaeus (1707-1778), hier in Laplandse kledij, deelde het planten- en dierenrijk in. Van hem werd gezegd: 'Deus creavit, Linnaeus disposuit' (God schiep, Linnaeus deelde in'.
Ga met de muis over de afbeelding.

Carl von Linné, beter bekend onder zijn verlatiniseerde naam Carolus Linnaeus, benoemde en classificeerde duizenden soorten planten en dieren op een meer logische, consequente manier. Hij maakte in zijn jonge jaren een vijf maanden durende reis naar Lapland, dat toen nog relatief onbekend was en verzamelde en beschreef daar planten, insecten, vogels en mineralen.
In een tijd waarin de naamgeving van soorten een chaos was, introduceerde Linnaeus de nog steeds gebruikte binaire nomenclatuur waarbij planten en dieren worden benoemd op basis van geslacht en soort (Homo sapiens). 'Zonder classificatie blijft alles chaos'!
Dit maakte deel uit van het basale, hiërarchische systeem: klassen → orden (→ families) → geslachten → soorten.
Zijn twee hoofdwerken waren de Species Plantarum (1753) en de Systema Naturae (1758) en gelden nog steeds als bron van beschrijving en naamgeving. Overigens hebben latere geleerden het Linnaeus-systeem sterk uitgebreid en vooral verbeterd.

Linnaeus studeerde in Zweden, maar promoveerde in Harderwijk op een proefschrift over malaria ('wisselkoorts'). Op de inmiddels lang verdwenen universiteit aldaar kon men heel snel promoveren!

Hij geldt door zijn werk als de 'vader van de taxonomie'.

Op de gevel van de Artis-Bibliotheek staan overeenkomstig de gewoonte in de 19e eeuw de namen van een aantal belangrijke natuuronderzoekers, die echter grotendeels vergeten zijn, onder andere die van Alexander von Humboldt.

Alexander von Humboldt op een schilderij van Friedrich Weitsch (1805), werkend aan de verslagen van zijn ongelooflijke expedities. Charles Darwin noemde hem de 'belangrijkste wetenschappelijke reiziger aller tijden'.

Alexander von Humboldt (1769-1859) was een van de belangrijkste wetenschapper-ontdekkingsreizigers uit de geschiedenis. Hij werd in Berlijn geboren als de zoon van een Pruisisch officier en een adellijke moeder. Hij kreeg een zeer gedegen, brede opleiding en ontwikkelde al op heel jonge leeftijd een interesse voor de natuur in de directe omgeving. Zo verzamelde hij als vele gelijkgestemden in die tijd planten, insecten en stenen. Ook bleek hij een groot talent te hebben voor tekenen en schilderen.

Gestimuleerd door enkelen van zijn docenten besloot hij tot een carrière als wetenschappelijk onderzoeksreiziger. Nadat zijn moeder hem na haar overlijden een aanzienlijk erfenis nagelaten had, besloot hij als onafhankelijk natuurvorser verder te gaan. Hij ondernam een grote onderzoeksreis naar Midden-Amerika en het noordelijk deel van Zuid-Amerika, tezamen met de Franse botanicus Aimé Bonpland (1799-1804). Zij namen op hun expedities de meest moderne meetinstrumente mee zoals sextanten, telescopen, chronometers, barometers en elektrometer. Ze voeren rivieren op en af, zoals de Orinoco en delen van de Amazone en zijrivieren. Ze verzamelden en bestudeerden planten, dieren en gesteenten. Zij vingen sidderalen die hun stevige elektroschokken gaven. Zij trokken door nauwelijks begaanbare regenwouden, beklommen bergen waaronder de Chimborazo (in het huidige Ecuador), een 6300 meter hoge -dode- vulkaan in de Andes (zónder de specifieke klimuitrusting van tegenwoordig!). Humboldt bracht daarbij de klimaat- en vegetatiezones van de Andes nauwkeurig in kaart. Juist hier ontwikkelde hij het idee van een universele samenhang van organismen en omgevingsfactoren.
Tijdens hun reis ontdekten Humboldt en Bonpland vele nieuwe plantensoorten, zoals de Melastoma coccinea, die een middel bevat tegen de tropische malaria.

Teruggekeerd in Parijs en later Berlijn beschreef Von Humboldt zijn reizen, ervaringen en de resultaten ervan in een gigantisch werk in 30 delen, waar vele wetenschappers en kunstenaars aan meewerkten.
Von Humboldt werd later de spil van de wetenschappelijke wereld in Berlijn. Hij was een autoriteit op heel veel vakgebieden, en heeft zeer belangrijke bijdragen geleverd aan de geografie, de geologie, de plantkunde, en legde de grondslag voor de plantengeografie. De koude zeestroom voor de Zuid-Amerikaanse kust en een pinguinsoort zijn naar hem genoemd. En heel belangrijk: hij was een van de eersten die open oog had voor de samenhangen in de natuur, wat hij noemde: 'het web van het leven'. Daarmee legde hij de basis voor de ecologie.

De Engelse historica Andrea Wulf publiceerde in 2015 een uitstekende en zeer boeiende biografie van Von Humboldt. Hierin beschrijft ze grondig zijn ontwikkeling, zijn denken en gaat daarbij uitvoerig in op de denkbeelden over 'de natuur' in zijn tijd.

Hierboven staat een Youtube filmpje dat een 'animatieles' toont over Alexander von Humboldt, een volstrekt ten onrechte vergeten wetenschapper.

Naast zijn grote verdiensten voor de wetenschap was hij ook een van de eersten die de wetenschappelijke resultaten van zijn werk en dat van anderen trachtte te populariseren.

Carles Robert Darwin (1809-1882, de foto is van ca. 1863) formuleerde als eerste een heldere evolutietheorie (nadat Alfred Wallace hem van diens opvattingen op de hoogte had gebracht). Zijn overige bijdragen aan de biologie en geologie zijn ook uiterst belangrijk geweest.
Ga met de muis over de afbeelding.

Alfred Russel Wallace (1823-1913) had een avontuurlijk leven.
In de 19 eeuw was hij zeer bekend, maar is daarna om onduidelijke redenen in de vergetelheid geraakt.

Klik op de afbeelding voor meer informatie.

De Engelsman Alfred Russel Wallace was een van de avontuurlijk aangelegde onderzoekers die verre reizen maakten, vele nieuwe soorten planten en vooral dieren ontdekten, grote verzamelingen aanlegden, en zorgvuldig aantekeningen maakten van alles wat ze zagen en hoorden. Gecombineerd met een grote kennis van de wetenschappelijke literatuur kon Wallace, in feite een autodidact, belangrijke bijdragen leveren.

Wallace trok op jonge leeftijd naar het Amazonegebied, waar hij vier jaar rondtrok. Op de terugreis naar Engeland verging zijn schip, en kon hij ternauwernood zijn aantekeningen redden. Later ging hij naar de Maleisische Archipel (onder andere het toenmalige Nederlands-Indië), waar hij vooral actief was op Borneo en Sulawesi (Celebes).
Hij stelde geheel zelfstandig een theorie op over de natuurlijke selectie en de evolutie van organismen. Hij stuurde zijn bevindingen naar Charles Darwin. Die vervolgens besloot zijn eigen theorie mét die van Wallace te publiceren.
Wallace beschreef de geografische verspreiding van soorten over de Maleisische (Indonesische) eilanden, waardoor hij de fundamenten legde van de biogeografie.

Karl August Möbius (1825-1908) begon zijn carrière als leraar aan een 'Grundschule' en ging toen al regelmatig met de leerlingen naar buiten ("slechts door directe aanschouwing kun je leren").
Hij ging op latere leeftijd Natuurwetenschappen en Filosofie studeren en ontwikkelde zich tot een specialist op het gebied van mariene biologie. Later werd hij hoogleraar in Kiel en Berlijn; en directeur van het Museum voor Natuurkunde aan de Humboldt-Universiteit aldaar.

Karl Möbius was een Duitse zoöloog, gespecialiseerd in de mariene dierenwereld. Hij bestudeerde onder meer de zeefauna van de Kieler Bocht en droeg aanzienlijk bij aan de ontwikkeling van de ecologie.

De (toen nog) Pruisische regering was geïnteresseerd in de mogelijkheid om de opbrengsten van de oesterbanken bij Kiel te vergroten. Oesters werden namelijk verzameld en tegen hoge prijzen verkocht (aan de welvarende elite). Kon die opbrengst vergroot worden door een gerichte 'kunstmatige' kweektechniek?

De opdracht om dat uit te zoeken kreeg Möbius in 1868. Na enkele jaren concludeerde hij in zijn studie 'Die Auster und die Austernwirtschaft' (1877) dat een 'kunstmatige' oesterkweek in Noord-Duitsland niet goed mogelijk was.

Zijn studie was echter zeer waardevol omdat hij als eerste de wisselwerkingen beschreef tussen de organismen in het ecosysteem van de oesterbank. Hij duidde de oesterbank aan als een levensgemeenschap, een biocoenose. Daarmee leverde hij een grote bijdrage aan de ontwikkeling van de ecologie, het vakgebied dat het netwerk van organismen en milieufactoren onderzoekt en beschrijft.

Ga met de muis over de afbeelding (Inhoud).

Er zijn vele natuurbeschermingsorganisaties met zeer uiteenlopende doelstellingen, zowel in Nederland als in andere landen.
Internationaal timmeren aan de weg onder meer:

• WWF - World Wildlife Fund, opgericht in 1947
• Greenpeace, opgericht in 1971 in Canada, hoofdkwartier nu gevestigd in Amsterdam

Een beperkt overzicht van de verschillende organisaties geeft deze site-in-ontwikkeling.

De 'Adreswijzer' (hiernaast) was een uitgave van het Kenniscentrum van het IVN, en gaf de adressen en de kernactiviteiten van heel veel Nederlandse organisaties. De 6e en laatste uitgave dateert van 2006. Door inkrimping van de IVN-organisatie is het Kenniscentrum opgeheven en is ook deze uitgave gestopt.

De Provinclale Landschappen zijn opgericht omdat bij de Vereniging Natuurmonumenten (NM) het idee bestond dat er vanuit deze vereniging onvoldoende zicht was op de bedreiging van natuurgebieden in de verschillende provincies. Klik op de afbeeldingen (→ site).

Op provinciaal niveau werden stichtingen opgericht voor aankoop en beheer van gronden.

1927 – Het Utrechts Landschap
1929 – Het Geldersch Landschap
1930 – It Fryske Gea (vereniging)
1931 – Het Limburgs Landschap
1932 – Het Noord-Brabants Landschap
1932 - Landschap Overijssel
1932 – Het Drents Landschap
1934 – Het Zuid-Hollands Landschap
1935 – Het Zeeuws Landschap
1935 – Het Gronings Landschap
1936 – Het Noord-Hollands Landschap
1986 - Het Flevolandschap

Het Naardermeer is het oudste natuurmonument van Nederland. Toen de gemeente Amsterdam dit meer wilde gaan gebruiken voor vuilstort, slaagden Heimans en Thijsse erin het gebied te kopen. Het was de start van de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten.
Het 'Naardermeer' werd zelfs een van de mooiste schoolplaten, gemaakt door M.A. Koekkoek. Ga met de muis over de foto.

Heimans en Thijsse populariseerden de kennis van en over de natuur ('veldbiologie') via onder meer:

• Een serie van 6 natuurboekjes voor het grote publiek (de 'rode ruggetjes'), als 'Van vlinders, bloemen en vogels', en 'Door het Rietland'.
• Het tijdschrift 'De Levende Natuur' (1895)
• De 'Geïllustreerde Flora van Nederland' (1899)
• Oprichting Nederlandsche Natuurhistorische Vereniging (1905)
• Aankoop Naardermeer (1906) en de oprichting Vereeniging Natuurmonumenten in Nederland

Eli Heimans (1861-1914) en Jac. P. Thijsse (1865-1945) begonnen beiden als onderwijzer en schoolhoofd te Amsterdam. Zij hadden een grote belangstelling voor de 'echte, vrije' natuur en publiceerden daarover.
Zij gingen al met hun schoolklassen naar buiten. Heimans schreef een vierdelige 'Handleiding bij het onderwijs in de Natuurlijke Historie', een moderne methode met nadruk op directe aanschouwing en veel minder op 'vertellen'!

Heimans verdiepte zich later meer in de geologie en publiceerde onder meer 'Uit ons Krijtland'.
Thijsse maakte later naam met de reeks 'Verkade-albums' en met diverse publicaties over vogels. In zijn latere leven was hij nauw betrokken bij tal van activiteiten op het gebied van natuurbescherming en -educatie.

In 1981 werd de Heimans en Thijsse Stichting opgericht. Jaap Zwier was hierbij de drijvende kracht. Jaap was als onderwijzer al heel erg met natuur en vooral met Thijsse bezig. Later was hij als consulent werkzaam bij het IVN en weer later als leraar aan een pabo. Hieronder een fragment uit een interview met Jaap waarin hij iets zegt over Thijsse.

Jaap Zwier heeft meer dan 25 jaar 'gewerkt aan Thijsse'.
Interview 2014; 1:56

Ga met de muis over de foto.
Klik op het symbool rechts voor een on-line-folder over de Nationale Parken. Het laden van dit pdf.document kan even duren!

In de loop van de 20e eeuw krijgen steeds meer gebieden de status van 'natuurgebied'. Aanvankelijk ging het om het veilig stellen van de terreinen. Soms waren de eigenaren privé personen, vaker organisaties als Stichtingen of Verenigingen.
In 1930 stelt Natuurmonumenten het eerste Nationale Park in: het Nationaal Park Veluwezoom. In 1934 werd een tweede ingesteld: het Nationaal Park De Hoge Veluwe, beheerd door een Stichting.
Er zijn anno 2014 in Nederland 20 nationale parken. Zij werken samen in een stichting, maar hebben een grote mate van autonomie.

In de eerste decennia van de 20e eeuw is deze vorm van natuurbescherming vooral een zaak van particulier initiatief.