Het Beleidsplan 1978-1982:

“Cursussen en andere trainingsvormen worden voorbereid voor groepen medewerkers als : afdelingsbesturen, schoolgidsen, organisatoren van vrijwillig educatief natuurbeheer enz.”

Dat voornemen werd gerealiseerd met een programma van landelijke training- en studiebijeenkomsten, dat sinds drie jaar voor een belangrijk deel wordt georganiseerd door het landelijk bureau en dat voor alle IVN-ers openstaat.’ (Mens en Natuur, januari 1981).
Daar is ook wel behoefte aan.

Een uitspraak van ‘ervaren gidsen’: “Na vele jaren vertellen over de bloemetjes en de natuur is het verhaal een sleur geworden. We willen het graag anders doen, maar hoe?”

Daartoe organiseerde de sector Training en Vorming weekenden.

Een deelnemer: ‘De eerste dag van het weekend word je direct met de omgeving én met je zelf geconfronteerd: “Loop een eindje om en schrijf alles op wat je aan kleuren, geuren, vormen, dingen enz opvalt”, zo luidt de opdracht. Er ontstaat een bonte mengeling van indrukken op een groot vel papier waarop iedereen na afloop rapporteert. Ieder mens kijkt anders.'

In groepjes van vier tot vijf met een begeleider wordt de rest van de dag intensief gewerkt. Ieder gaat een stukje ‘gidsen’ voor zijn groepje en na afloop geeft men elkaar commentaar. Dat gesprekje achter vindt men doorgaan heels waardevol.’ Het gaat om multi-sensorisch leren, zoals vertellen over de schors, maar die ook ruiken en voelen. Het gaat er niet alleen om cognitief, maar ook emotioneel informatie over te brengen en te doen verwerken. De manier waarop je je voortbeweegt in de natuur, hoe alert je bent, etc is waardevol om als hulpmiddel te gebruiken.

Het Beleidsplan 1986-1990.

1 - De uitgangspunten van het IVN-werk worden geformuleerd:

• Bijdragen tot bewustwording van mensen van de relaties tussen mens, cultuur, natuur
• Bevordering van natuur en milieu vriendelijk gedrag, waardoor kwaliteit van natuur en milieu toeneemt
• Bijdragen leveren aan de ontwikkeling van natuur- en milieubesef
• Samenwerken met verenigingen, stichtingen en andere rechtspersonen die werkzaam zijn op dit gebied, plus adviseren.

2 - Een grote inzet op deskundigheidsbevordering, op inhoudelijk en organisatorisch terrein.  Aspecten:

• Landelijk uitbreiding van de bibliotheek, documentatiecentrum, informatie-lessenbank
• Herzien en continue ontwikkeling van het cursusboek en de aanvullingen erop
• Centrale cursusadministratie
• Verzamelen informatie over en methodieken voor thema’s en doelgroepen, oa voor curussen voor docenten van natuurgidsencursussen
• Cursus voor docenten van natuurgidsencursussen op provinciaal en regionaal nivo, onder toezicht BCN.

De deskundigheidsbevordering gaat via de volgende kanalen:

• de sector Training en Vorming
• de Consulent Organisatie
• de Provinciale Consulenten
• de BCN, een districtsgewijs (provinciegewijs) opgestelde landelijke commissie
• de cursusteams in de afdelingen, die soms ook regionaal samengesteld zijn.

3 - Ontwikkeling van groene naast grijze educatie ('Natuur, Mens en Milieu').

Maart 1988: De ministers van Landbouw en Visserij en van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer publiceren (met instemming van het Ministerie van Onderwijs) de nota ‘Natuur- en Milieueducatie, een meerjarenvisie’ aangeboden aan de Tweede Kamer (kamerstuk 20487). Aan de voorbereiding van deze nota is zeer actief meegedacht en -gewerkt door Gerard Jutten in zijn functie van beleidscoördinator IVN.
De nota het beleidsprogramma van beide departementen voor de jaren 1988-1992.
Enkele beleidsaspecten:

• Een systematische ontwikkeling en inbouw van NME in het basis- en voortgezet onderwijs is voor de komende jaren een belangrijke opgave voor het onderwijs. Een en ander kan vorm gegeven worden in nauwe samenwerking tussen landelijke onderwijsverzorigingsinstellingen particulieren natuur- en milieueducatieorganisaties.
• Ter bevordering van een systematische ontwikkeling van cursussen nme voor volwassenen (buitenschools) en van opleidingsmogelijkheden ten behoeve van docenten voor dergelijke cursussen worden door L&V extra middelen ter beschikking gesteld.
• Ondersteuning van het kinderboerderijenwerk door het IVN, er wordt hiervoor een meerjarenbeleidsplan voorbereid.
• Het Ministerie van L&V maakt de uitvoering van een NME-programma mogelijk voor vrijwilligers en beroepskrachten in het jeugd- en jongerenwerk.

In latere jaren hebben de ministeries meerdere malen een dergelijke nota uitgebracht.

Bij de ontwikkeling van het nieuwe cursusmateriaal beoogden de samenstellers een accentverschuiving van kennisgericht naar praktijkgericht leren.
Ofwel: ‘van “wat weet je ervan” naar “wat heb je ontdekt en ervaren”.’

Ervaringsleren is het uitgangspunt: eigen waarnemingen en eigen ervaringen.

Voorbeeld uit een van de werkmethoden in het boek. ‘Let een stuk vermolmd hout midden in een groepje cursisten. Iedere cursist denkt hardop over dat stuk hout. De een ziet springende beestjes, de ander dat het hout helemaal wordt opgevreten, er is een springstaart, een spin. Het hout heeft mooie kleuren, waar komt het vandaan? Het hout is licht en gelaagd.De docent is hier in het begin passief, cursisten actief. De docent gaat na enkele minuten vragen stellen, zoals: 'Wat valt je het meeste op? Wat wil je er nog meer van weten?’

Het materiaal neemt ahw de rol van de docent over. Sommige cursisten moeten aan zo’n werkwijze wennen. Het verwachtingspatroon is doorgaans dat direct kennis wordt overgedragen. In de natuurgidsencursus nieuwe stijl is veel ruimte voor vergaring van kennis, werken in groepjes, werken op eigen kracht. Het is van belang dat de docent in het begin van de cursus inventariseert hoe ver de cursisten al zijn, wat ze al weten.
Van begin af aan is er veel aandacht voor natuuroriënterende vaardigheden. Cursisten leren van de docent een manier van leren: zelf antwoorden leren zoeken op vragen.

Video ca. 1977-1978; 1:53

Hierboven enkele fragmenten uit een 'instructie-video' die eind jaren '70 werd gemaakt. Het betreft een excursie gegeven door Edmond Staal van het Limburgs Landschap op het landgoed ´De Hamert´. Deze video is gemaakt in opdracht van het IVN (afd. Amsterdam) om gebruikt te worden als (didactisch) voorbeeldmateriaal tijdens de gidsencursus. Tijdens de excursie activeert de rondleider de deelnemers om op onderzoek te gaan bij een van de vennen.

Hierboven een fragment van de Zoekkaart die hier gebruikt wordt. Zoekkaarten met verschillende onderwerpen zijn onder meer door het IVN uitgegeven. Hoewel beperkt, boden ze toch een eerste ingang om planten of dieren op naam te brengen ( in elk geval op 'groep').
Ga met de muis over de afbeelding om een fragment van deze zoekkaart te zien.

Dit is de bekend geworden 'Leercyclus van Kolb'.

Het 'doelenveld' is een manier om een cursus mede vorm te geven. Doelstellingen kunnen op verschillende gebieden gelden.

In de onderwijskunde komt er veel aandacht voor doelstellingen. Wat wil je precies bereiken? Het is handig om de doelstellingen duidelijk te formuleren (waar mogelijk in gedragstermen), en ze te onderscheiden in:

• cognitieve, kennis, wat moet er gekend worden?
• affectieve, of emotionele of ervaringsdoelen, van belang voor opvattingen en houdingen
• sociale doelen
• motorische doelen: wat moeten mensen kunnen?

Dit schema is afkomstig van Frans Keuchenius, (toen) bioloog-didacticus van de Universiteit Utrecht.

Het nieuwe boek Opleiding Natuurgids was losbladig. Het bestond uit verschillende blokken die mede een voorbeeldfunctie hadden. Elk blok had een Docentendeel, een Cursistendeel en een Informatiedeel. Doel was dat elk blok 4 à 5 bijeenkomsten zou beslaan. Ook was er 'huiswerk' waarvoor vele suggesties voor opdrachten opgenomen waren.
Het Docentendeel bevatte tal van aanwijzingen voor doelen, aanbieding, verwerking.
Het Cursistendeel gaf informatie en vooral suggesties voor onderzoek en verwerking.
Het Informatiedeel bevatte veel achtergrondinformatie.
Het Naslagkatern gaf onder meer tal van ideeën en instructies voor educatieve werkvormen.

Groei en Activiteiten van de BCN - een kort overzicht.

Naarmate het aantal natuurgidsencursussen groeit, ontstaat er behoefte aan meer afstemming en stroomlijning. Tevens wordt meer om ' didactiek' en 'methodiek' gevraagd.

Het Driemanschap wordt uitgebreid tot een 'Zesmanschap'. Deze organiseert de assistentie aan cursusteams verder (vroeger was er doorgaans één docent, soms twee, maar geleidelijk aan komen er steeds meer docententeams). Er komen producties met ondersteunende notities voor docenten en cursisten.
Trainingen worden belangrijk, als docent maar ook als actieve gids. Er wordt nu een begin gemaakt van de docentendagen: uitwisselen van ervaringen en kennismaking met nieuwe, educatieve producten. Dit leidt mede tot de oprichting -later- van de Infolessenbank op het Landelijk Bureau.

De BCN wordt een min of meer professioneel werkende groep van vrijwilligers met een grote opdracht.

• Taak: beleidsvoorbereiding en -advisering t.b.v. het landelijk bestuur inzake de ngc. In de praktijk betekent dit het begeleiden van ngc-teams en -docenten in de afdelingen, het goedkeuren van programma en opzet van de ngc van de afdeling, , en het vaak aanwezig zijn bij de eindpresentatie. Daarnaast raakt de BCN meer betrokken bij cursussen opleiding docenten.
• Organisatievorm: de BCN is een commissie van het Landelijk Bestuur, met een eigen mandaat. Vanuit landelijk bureau wordt de BCN ondersteund door de consulenten Training en Vorming. Deze sector voert ook de administratie rond de ngc. De BCN heeft nu ongeveer 22 leden. Streven is dat in elk district minimaal één, maar liever 3 BCN-ers actief zijn.

Interview 2014; 2:01

Al in de jaren '70 werden natuurgidsen actief betrokken bij scholen. Later kwamen er specifieke schoolgidsencursussen.
Ga met de muis over de foto

Het IVN als geheel doet veel aan deskundigheidsbevordering via diverse cursussen. Er ontstaat een bouwwerk af van diverse opleidingen. En al eerder klonken er geluiden op binnen het IVN om te komen tot een samenhangend geheel op cursussen.

• Opleiding docenten natuurgidsencursus. In 1986 wordt een experimentele docentencursus Noord-Holland afgesloten met een terugkomdag. De cursus leerde dat ook docenten met ervaring in het reguliere onderwijs deze cursus erg nuttig vonden. Vooral omdat er veel aandacht was voor het ervarend leren, en dan speciaal voor volwassenen waarbij aandacht was voor de verschillende leerstijlen. Een centraal punt was samenwerking: in de nieuwe ngc-opzet is het een docententeam dat de opleiding verzorgt.
• Opleiding docenten groencursus
• Na- en bijscholing van gidsen in diverse richtingen zoals milieu, bogels, insecten, schoolgidsen, het werken met jongeren, enzovoorts
• Venel, en met name het educatieve aspect
• Cursussen voor het besturen van de afdelingen, zoals voor penningmeester, secretaris, leiden van vergaderingen, teamwerk en dergelijke.

Boven: De eerste Zomerweek, Bakkeveen, 1984.
Onder: Zomerweek 1987, de Geul in Zuid-Limburg: Brood bakken.

De eerste IVN-Zomerweek vond plaats in Bakkeveen.
"IVN-ers met de leden van hun gezin en eventuele overige 'aanhang' konden hier kennis maken met de natuur, landschap en milieu in een andere streek dan waar zij wonen, om bij te tanken in beleving en kennis, met andere ogen en middelen naar hun omgeving te leren kijken en tegelijkertijd een plezierige vakantie te hebben".
Gerard Jutten: 'Korte impressie van de IVN-Zomerweek' in Mens en Natuur, najaar 1984).

De IVN-vrijwilligers organiseerden deze week zelf, maar werden aanvankelijk gesteund vanuit het Landelijk Bureau. Later werd deze ondersteuning geschrapt en werd de Stichting IVN-Zomerweek opgericht.

Vanaf 1984 is elk jaar een Zomerweek georganiseerd. Een opgave ervan staat op de de site van de Stichting IVN-Zomerweek.

Een nieuwe activiteit is het vertellen van verhalen, story-telling. Deze techniek biedt veel mogelijkheden voor NME. Je kunt je boodschap veel beter verpakken in een spannend verhaal dan in een droog betoog.
Het wijde gebruik van dia's en van overhead-sheets slaat vaak de verbeelding dood. Dat is de stelling van Jan Wartena, die hier een workshop 'Verhalen vertellen' verzorgt (in een van de gebouwtjes van de Educatieve Dienst van Artis).

'Je wordt niet zo maar een goede verteller! Dat moet je leren, en het is niet alleen je stem, maar je hele palet aan non-verbale uitdrukkingen: houdingen, gebaren. Je moet ook in een verhaal kruipen, het moet als het ware jóuw verhaal worden.'
Er zijn beroepsvertellers, zoals Anne van Delft, die ook voor het IVN workshops heeft gegeven.

Jan Wartena schreef een fantastisch boekje óver het vertellen van natuurverhalen, en dat ook verhalen bevat: 'Het Beest, en andere vertellingen uit de natuur'. Aanbevolen!

Video-interview 1988; 2:23 - Piet Brock

Video-interview 1988; 2:50 - Yna van der Meulen